Bạn xem những trải bài chung trên mạng và ngạc nhiên vì nó đúng với bản thân. Đầu năm, bạn đi xem bói và thấy thầy bói nói không trật vào đâu về cuộc đời mình. Đừng vội tin. Vì có thể là hiệu ứng Barnum đang hoạt động.
1. Hiệu ứng Barnum là gì?
Hiệu ứng Barnum là hiện tượng tâm lý khi một người tin rằng một mô tả tích cực chỉ đúng với mình, tuy nhiên nó lại đúng với đa số mọi người. Hiệu ứng này là một loại thiên kiến xác nhận (cognitive biases).
2. Nguồn gốc hiệu ứng Barnum
Hiệu ứng Barnum được đặt theo nghệ sĩ xiếc Phineas Taylor Barnum nổi tiếng với việc sử dụng những mánh khóe tâm lý để tạo ra những màn trình diễn bất ngờ, thú vị cho khán giả.
Hiện tượng tâm lý này đã được nhà tâm lý học Bertram R. Forer chứng minh qua thí nghiệm năm 1948, nên nó còn có tên là Hiệu ứng Forer.
Trong thí nghiệm này, Forer đã cho 39 sinh viên của ông làm một bài kiểm tra tâm lý tên “Chẩn đoán khoảng trống trong sở thích”. Sau đó ông tổng hợp 13 mệnh đề lấy từ một tờ báo chiêm tinh bán ở sạp báo và trả kết quả cho sinh viên đều như nhau. Các nhận định đưa ra đều rất chung chung và mơ hồ, bao gồm:
- Bạn có nhu cầu được yêu thích và ngưỡng mộ rất lớn.
- Bạn có xu hướng chỉ trích bản thân.
- Bạn có tiềm năng rất lớn nhưng lại chưa được khai thác.
- Dù có một số nhược điểm trong tính cách nhưng bạn vẫn có thể che lấp khá hiệu quả.
- Bạn có một số vấn đề liên quan đến điều chỉnh tình dục.
- Dù bên ngoài là người có kỷ luật, biết tự chủ, bạn lại thường hay lo lắng và bất an.
- Nhiều khi bạn vẫn nghi ngờ những quyết định trước đây, không biết liệu mình đã làm đúng hay chưa.
- Bạn thích có một số thay đổi nhất định, ghét bị kiểm soát, luật lệ, và quy tắc.
- Bạn tự hào rằng bản thân là một người có lối suy nghĩ độc lập, không dễ đồng ý với người khác mà không có luận cứ đầy đủ.
- Bạn cho rằng không nên quá cởi mở với người khác.
- Có những lúc bạn hướng ngoại, hòa đồng, dễ nói chuyện, nhưng cũng nhiều khi bạn hướng nội, cẩn thận và kín đáo.
- Bạn có một số khát vọng không thực tế.
- An ninh an toàn là một trong những mục tiêu lớn nhất của bạn.
Điều thú vị là các sinh viên không biết họ nhận được kết quả giống nhau và cho rằng những nhận xét đều khá đúng về họ. Qua đó, Forer kết luận rằng chúng ta rất dễ bị thuyết phục bởi những mô tả khái quát nhưng tích cực về bản thân.
3. Nguyên lý hoạt động của hiện tượng Barnum
Cách hiện tượng Barnum tác động đến tâm trí chúng ta dựa vào một số nguyên tác sau:
Khả năng thích ứng: Con người có khuynh hướng tin vào những nhận định tích cực về bản thân, những sự kiện mong muốn xảy ra trong tương lai. Chúng ta cảm thấy thích thú với những tính từ tích cực về bản thân, vì vậy ta tự động chấp nhận chúng như là sự thật.
Ưu tiên sự tương đối: Chúng ta có xu hướng lấy những thông tin có thể liên quan đến bản thân và kết nối với những điều xảy ra trong cuộc sống hàng ngày. Nói cách khác, chúng ta tin vào những thông tin phù hợp với ta mong đợi và bỏ đi những phần không phù hợp. Bằng cách này, ta coi những mô tả chung là duy nhất và gán các phần phù hợp cho trải nghiệm cuộc sống của bản thân.
Nguyên tắc Pollyanna: Hiện tượng tâm lý phản ánh việc chúng ta có xu hướng ghi nhớ những sự kiện dễ chịu hơn những sự kiện tiêu cực. Chúng ta yêu thích những kỷ niệm hạnh phúc khi nhớ lại chúng.
4. Chúng ta bắt gặp Hiệu ứng Barnum ở đâu?
Mánh khoé chiêm tinh, bói toán, xem chỉ tay
Những người bói toán đưa ra mô tả đúng với đại đa số, nhưng khách hàng tưởng “lời phán” chỉ dành cho mình, và người xem bói đang “đọc vị” mình bằng khả năng tâm linh. Nhờ đó, khách hàng càng dễ bị thuyết phục bởi những “lời phán” tiếp theo sau và xem nhẹ những lỗi sai nhỏ có thể có.
Những nội dung kiểm tra tính cách, dự đoán tương lai,… tăng tương tác trên mạng xã hội
Những bài đăng về tính cách dựa trên tháng sinh, năm tuổi, cung hoàng đạo,… hoặc những video bói tarot online thường có lượt xem và lượt chia sẻ rất cao. Đó là vì chúng luôn đúng với số đông và thường là lời khen, nên chúng ta không ngại chia sẻ và bàn luận với bạn bè.
Mua “Nhập môn Tarot” giảm 25% tại đây.
Những nội dung cá nhân hoá từ các nhãn hàng
“Album nhạc dành cho tâm trạng của [tên bạn]”, “Những bộ phim phù hợp với [tên bạn]”, nghe thì tưởng như một danh sách tuyển chọn riêng cho từng cá nhân, thật ra chỉ được hệ thống tổng hợp tự động. Thậm chí còn không cần thuật toán, não bạn đã tự liên kết tâm trạng lúc đó với các bài hát rồi. Những nội dung cá nhân hóa sẽ khiến khách hàng yêu thích và trung thành với nhãn hàng hơn.
Marketing và quảng cáo
Thuyết phục khách hàng rằng họ là một “kiểu người” đang gặp vấn đề nào đó, và sản phẩm/dịch vụ đang được quảng cáo sẽ giải quyết vấn đề cho họ. Hiệu ứng này giúp nhãn hàng như đang “nói trúng tim đen” của đối tượng mục tiêu, nhờ đó dễ dàng kết nối và thuyết phục họ hơn.
5. Cách chống lại hiệu ứng Barnum
Như trong nhiều tình huống, nhận thức và hoài nghi là rất quan trọng để tránh một số thủ thuật nhận thức. Mặc dù một cá nhân có thể thích kiểm tra tử vi của họ, kiến thức về hiệu ứng Barnum có thể ngăn một người cả tin và giúp một người đưa ra quyết định sáng suốt về nó trong tương lai. Có những cách sau để bạn tránh rơi vào cái bẫy của hiệu ứng Barnum
- Nghi ngờ thông tin ngẫu nhiên: Nếu một số thông tin hoặc dữ liệu ngẫu nhiên khớp một cách kỳ diệu với cuộc đời bạn hoặc một sự kiện, hãy hoài nghi. Rất có thể, đó là sự trùng hợp ngẫu nhiên hoặc bộ não của bạn đang chơi trò chơi với bạn. Hãy tự hỏi bản thân làm thế nào để một người, một bài kiểm tra hoặc một đoạn văn có thể biết được câu chuyện của cuộc đời bạn? Trừ khi bạn có thể phát hiện ra một lý do hợp lý, bạn phải nghi ngờ tính xác thực.
- Đừng đưa ra những quyết định quan trọng: Khi bạn đang dựa vào một thông tin ngẫu nhiên để đưa ra quyết định, hãy đảm bảo rằng bạn không phải chấp nhận rủi ro lớn. Đừng bỏ việc vì một bài kiểm tra trên Facebook nói rằng bạn sẽ trở thành một doanh nhân vĩ đại. Đừng đầu tư hết tiền vì ai đó đằng sau tarot nói rằng bạn sẽ trở thành triệu phú trong nay mai. Đừng sa thải nhân viên của bạn vì tính cách của anh ta không phù hợp với những gì bạn tin là phù hợp với vai trò đó.
- Tạm dừng và đánh giá: Mỗi khi bạn thấy mình tin tưởng vào những thông tin ngẫu nhiên và đưa ra một khuôn mẫu không có thật, hãy tạm dừng. Nếu bạn dành một chút thời gian để phân tích những gì bạn vừa gặp phải, bạn sẽ tránh được một số lỗi đáng tiếc mà bạn mắc phải. Trong khi tạm dừng, bạn có thể tự hỏi mình những câu hỏi như:
- Hậu quả là gì nếu quyết định của tôi sai?
- Tôi có thể giải thích những gì đã xảy ra với logic không?
- Tôi có đang tự kết nối thông tin với phần nào đó trong cuộc sống của mình không?
- Tự mình kiểm tra: Nếu bạn là người tin tưởng vào độ chính xác của các cung hoàng đạo, tôi có một thử thách dành cho bạn. Hãy nghĩ về một người mà bạn biết rất rõ. Đó có thể là đối tác của bạn, anh chị em của bạn, mẹ của bạn, hoặc một người bạn tốt nhất. Bạn cũng có thể kiểm tra điều này trên chính tính cách của mình. Tiếp theo, tìm một trang web mô tả đặc điểm của tất cả các cung hoàng đạo. Bạn sẽ cần sự trợ giúp từ một người khác, người sẽ cung cấp cho bạn mô tả của tất cả các cung hoàng đạo từ trang web ẩn danh xóa tất cả các tham chiếu tên như Hổ Cáp, Sư Tử, Thiên Bình. Về cơ bản, bạn phải có 12 mô tả trước mặt mà không biết cái nào dành cho cung hoàng đạo nào.
Đọc thêm:
